ihlamurcalistayi

Ihlamur Çalıştay Karabük Üniversitesi Orman Fakültesi ve Karabük Ticaret ve Sanayi Odası iş birliğinde “Orman-Endüstri Buluşmaları” başlatılmıştır. Buluşmalar kapsamında Karabük Üniversitesi Orman Fakültesi, Karabük Ticaret ve Sanayi Odası ve Yenice Belediye Başkanlığı, 26 Mayıs 2022 tarihinde, Yenice İlçesi Ihlamur Terasta bir “Ihlamur Çalıştayı” gerçekleştirmiştir Çalıştaya Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi, Bursa Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi ve Ormancılık Meslek Yüksekokulu, Karabük Üniversitesi Orman Fakültesi ve Bingöl Üniversitesi Arı ve Doğal Ürünler Ar-Ge ve Ür-Ge Uygulama ve Araştırma Merkezi’nden akademisyenler katılarak bildirilerini sunmuşlardır. Ayrıca Çalıştayda bir atölye çalışması yapılmıştır.
 
Çalıştay ile bölgede yapılan ıhlamur toplayıcılığı (üretim) ve ıhlamur çiçeğinden diğer yararlanma yöntemlerinin (arıcılık, uçucu bileşikler vb.) sürdürülebilir bir biçimde yapılması, bunun sonucunda yöre halkı ve ülke ekonomisine katkı sağlanması amaçlanmıştır.  Bu amaç çerçevesinde ıhlamurların doğal ormanlarda bulunduğu dikkate alınarak, ormanların yönetiminden sorumlu kuruluş olan Orman Genel Müdürlüğü (OGM) ve bağlı kuruluşlarının mevzuatı çerçevesinde hareket edilmesi ilke olarak benimsenmiştir.

Ihlamur Çalıştayında, programdaki akış sırasına göre aşağıda belirtilen konularda bildiriler sunulmuştur.
 
1.       Karabük İlinin Doğal Ihlamurları (Doç. Dr. Dilek Oral, İÜ-C Orman Fakültesi),
2.       Gümüşi Ihlamur (Tilia tomentosa Moench)’un Yetişme Ortamı Özellikleri (Yenice Örneği) (Doç. Dr. Cumhur Güngöroğlu, KBÜ Orman Fakültesi),
3.       Gümüşi Ihlamur Çiçek Üretimi için Yeni Bir Yaklaşım: Evcilleştirme (Doç. Dr. Murat Alan, KBÜ Orman Fakültesi),
4.       Gümüşi Ihlamur’un (Tilia tomentosa Moench) Çiçek Özellikleri, Üretilmesi ve Yararlanma Esasları (Öğr. Gör. Dr. Ebru Ebcin Korkusuz, İÜ-C Ormancılık Meslek Yüksekokulu Peyzaj ve Süs Bitkileri Yetiştiriciliği Programı),
5.       Ihlamur Çiçeği Toplayıcılığının Değerlendirilmesi: Yenice Örneği (Doç. Dr. Ufuk Coşgun, KBÜ Orman Fakültesi),
6.       Farklı Kurutma Yöntemlerinin Ihlamur Çiçeği Uçucu Bileşenlerine Etkisi (Prof. Dr. Ayben Kılıç Pekgözlü, Bartın Üniversitesi Bartın Orman Fakültesi),
7.       Yenice Ormanlarında Ihlamur Balı Üretim Potansiyeli (Dr. Öğr. Üyesi Deniz Canlı, Bingöl Üniversitesi Arı ve Doğal Ürünler Ar-Ge ve Ür-Ge Uygulama ve Araştırma Merkezi),
8.       Gümüşi Ihlamur (Tilia tomentosa Moench.)’un Yaprak ve Çiçek Uçucu Bileşenleri ve Etnobotanik özellikleri (Doç. Dr. Ayşe Gül Sarıkaya, Bursa Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi).
 
Sunulan bildirilerde üzerinde durulan konular sırasıyla aşağıda açıklanmıştır.
 
Karabük ve özellikle Yenice İlçesinde Gümüşi ıhlamur yaygın olarak bulunmakta ise de yapılan çalışmalarla Büyük Yapraklı Ihlamur (Tilia platyphyllos Scop.) ile Kafkas Ihlamuru (Tilia dasystyla Steven subsp. caucasica (V.Engl.) Pigott) taksonlarının da doğal yayılış göstermekte olduğu belirtilmektedir. Türkiye’de yaygın olarak çiçek üretiminde gümüşi ıhlamurun kullanıldığı dikkate alındığında, çiçek üretimi ve ıhlamurun başkaca değerlendirilmesi açısından iyi bir potansiyel olduğu görülmüştür. Ancak bu doğal ıhlamur taksonlarının her birinin Yenice ve Karabük’teki varlığı üzerine araştırmalara gereksinim duyulmaktadır.
 
Yenice ilçesinde yetişme ortamı açısından kalsiyum (Ca) ve fosfor (P) bakımından zengin kalkerli derin topraklara sahip don etkisinden uzak denizel iklimin etkisindeki kuzeyli bakılarda daha iyi yetişmektedir. Yayılışı 100-1000 m yükseltiler arasında değişmekle birlikte, 200-600 m arasında daha yaygın olarak bulunmaktadır. Tepe gelişimi açısından sıkışık ve kapalı olmayan meşcerelerde çiçek üretiminin bol olduğu, çiçeklenmenin son yıla ait sürgünlerde güneşlenme miktarının yüksek olduğu ışıklı ortamlarda tercih ettiği gözlemlenmiştir.  Sapsız meşe, kayın, gürgen ve kayacık türleri ile karışık bir meşcere bileşimine sahip olarak yayılış gösterebilmektedir.
 
Mevcut ıhlamur toplayıcılığının sürdürülebilir olmadığının altı çizilmiştir. Ayrıca standart ürün beklentisi de düşünüldüğünde Gümüşi ıhlamur için bir evcilleştirme çalışmasının gerekliliği ortaya konulmuştur. Bu kapsamda ıhlamur çiçeği verimi ve kuruldaki çiçek sayısı yüksek olan üstün ağaçların seçildiği, her birine ait tohumlardan Gökçebey Orman Fidanlık Müdürlüğünde fidanların yetiştirildiği, bu fidanlarla bir ıhlamur çiçek bahçesi kurulması çalışmalarının sürdüğü belirtilmiştir. Tarım uygulamalarının (budama, sulama, gübreleme) yapılabileceği çiçek bahçesinin, özellikle ıhlamur toplayıcılığı için önemli bir seçenek olabileceği öne sürülmüştür.  
 
Ihlamur çiçeğinin türler arası ve türler içi fenolojik varyasyonları ile çiçek oluşum ve hasat tekniği genel kapsamda ele alınmış, ıhlamur çiçeğinin ithalat ve ihracat potansiyeli vurgulanarak sürdürülebilir kullanım ve kaynak yönetimi açısından öneriler geliştirilmiştir. Ayrıca fidanlık tekniğinin geliştirilmesinin ıhlamurun ağaçlandırmaları ile yaygınlaştırılması açsından önemli olduğu belirtilmiştir. Bu kapsamda ıhlamur tohumunda var olan engeller ile ilgili bazı bulgular ve çözümler paylaşılmıştır. Yöre için özellikle gümüşi ıhlamur çiçeğinin üretimi ve yönetiminin önemi vurgulanmıştır.
 
Odun Dışı Orman Ürünü (ODOÜ) olarak ıhlamur çiçeği işletmeciliğinin orman köylüsüne katkıları, çiçek toplayıcılığının ekonomisi ve pazarlanması Karabük ili Yenice İlçesi temelinde değerlendirilmiştir. Ihlamur çiçeği ihracat gelirinin %7’sinin orman köylüsüne yansıdığı belirtilmiştir. Ihlamurda “aile işletmesini” oluşturan bireylerin yaklaşık %60 oranında göç etmemiş olduğu, bu durumun diğer orman köylülerinden farklılık gösterdiği gözlemlenmiştir. Üreticilerin yıl içinde ortalama 2 kg ıhlamuru kendi (öz) tüketim için ayırdıkları, ağaç başı üretimin ortalama 10 kg, yaş kuru ağırlık değişim oranı ortalama %38,61 ve kuru üretim miktarının aile başına yılda yaklaşık ortalama 30 kg olduğu bulunmuştur. Diğer yandan toplanan ürünün yaklaşık %76’sının yerel toptancılara/aracılara satıldığı, ıhlamur çiçeği toplayıcılığından elde edilen ortalama yıllık gelirin aile başına 233 USD olduğu saptanmıştır.
 
Pek çok odun dışı orman ürününde, kullanım değeri ve içerik açısından kurutma önem taşımaktadır. Birçok kurutma yönteminde içerikler ortaya konulmuştur. Araştırılan yöntemler içinde (açık havada kurutma, fırında kurutma, mikrodalga fırında kurutma, donduruculu kurutma) kullanım değeri ve uçucu bileşikler açısından mikrodalga fırında kurutma yöntemi öne çıkmaktadır. Gelecekte gelişmiş ve büyük kurutma tesislerinde de bu bulguların dikkate alınmasında yarar bulunmaktadır. Ihlamur üreticiliğinde özellikle tarımsal ilaçlar kullanılan bölgeler olmak üzere tarımsal etkinliklerden uzak bölgeler tercih edilmelidir. Etkinliklerin olduğu bölgelerde ıhlamur çiçeklerinde tarımsal ilaç atıkları olması riski ortaya çıkmıştır
 
Yenice İlçesinde ıhlamur, kestane ve püren bitkileri için monofloral bal (arıların ağırlıklı olarak tek çiçek kaynağından ürettikleri bal) üretim potansiyeli bulunmaktadır. Bunun yanı sıra mürver, akasma, karaçalı ve alıç bitkileri, arı ürünleri açısından bölgede yüksek öneme sahip bitkilerdir. Balda yapılan polen analizleri sonucunda bal, içeriğinde bulunan polenlerin oranına göre kaynağını aldığı çiçek veya bitkinin adı ile adlandırılabilmektedir. Ihlamur nektarı baskın bir tada ve aromaya sahip olduğundan ıhlamur polenleri bal içinde az miktarda olsa bile üretilen bal, ıhlamur balı özelliği taşımaktadır. Ihlamur balı için Bal Tebliği’nde belirtilen polen temsiliyet oranı en az %5’tir. Ancak, Yenice bölgesinde baskın aromaya sahip kestane, püren ve mürver gibi başka bitkiler de bulunduğundan ıhlamur balı polen temsiliyet oranının en az %10 olması önerilmektedir.  Ayrıca Yenice İlçesinde ıhlamur balı üretim potansiyeli en yüksek bölgelerin, Gökbel, Esenköy, Satuk, Kuzdağ ve Yazıköy olduğu belirtilmiştir.
 
Ihlamur açısından önemli bir konu da uçucu yağ bileşenleridir. Uçucu yağlar bitkinin türüne ve o bitkinin organına göre spazm çözücü, antiseptik ve antimikrobiyel, antibakteriyel, antifungal, deterrent vb. özellikler göstermektedir. Gümüşi ıhlamurun (Tilia tomentosa Moench.) çiçeklenme döneminde toplanan çiçek, brahte ve yaprak örneklerinin uçucu yağ bileşenleri katı faz mikroekstraksiyon yöntemi (SPME) analiz yöntemi ile belirlenmiş olup, 42 farklı bileşen tespit edilmiştir. Bileşen sınıflarına bakıldığında aromatik alkollerin ve aromatik aldehitlerin daha yoğun olduğu görülmektedir. Gümüşi ıhlamurda, n-Heksanal (%19,35), (E)-2-Heksenal (%18,45), 2,4 Heptadienal (%14,30) ve Limonen (%12,46) ana bileşenler olarak belirlenmiştir. Söz konusu uçucu bileşenlerin sağlık, gıda, kozmetik, böcek ilacı, temizlik ve hijyen ürünleri endüstrisi gibi alanlarda kullanılma potansiyeli bulunmaktadır. Ayrıca ıhlamur ile ilgili etnobotanik bir araştırmada ıhlamurun halk arsında kullanımlarının infüzyon hali, soğuk algınlığı, sinirleri yatıştırıcı, bağırsak kurdunu düşürücü, bağırsak sancısını giderici, öksürüğü kesici, gribi iyileştirici, hazımsızlığı giderici uykusuzluğu giderici olarak kullanılma durumları ortaya çıkmıştır. Ihlamurda sağlık, gıda, süs bitkisi ve arıcılık konuları insanlar için öne çıkmaktadır.  
 
Sonuç ve Öneriler
Karabük İli ve özellikle Yenice İlçesinde gümüşi ıhlamur çiçek üretimi (toplayıcılığı) ve bal üretimi yapılmaktadır. Bölgede (özellikle Yenice) yapılan çiçek toplayıcılığı, bal üretimi yanında uçucu yağ bileşenlerin de kullanıma açılmasıyla mevcut durumu daha ileriye taşıma potansiyeli bulunmaktadır. Bu potansiyeli kullanıldığında, ıhlamurun daha iyi değerlendirilmesi, böylece yöre halkına daha fazla katma değer sağlanabilmesi için kurutma ve paketleme tesisleri kurulması yanında Yenice İlçesinde uçucu yağ bileşenleri için tesisler kurulması gündeme gelmektedir. Bal üretiminde ise ıhlamur ile birlikte kestane, mürver, karaçalı gibi türlerin potansiyel oluşturduğu görülmektedir. Böylece ek işkolları ve sanayi tesisleri kurulması, yöre halkının kalkındırılmasına katkı sağlanabilecektir. Bu çerçevede aşağıdaki öneriler yapılabilir.
 
1.       Yörede özellikle Gümüşi Ihlamur olmak üzere türün biyolojisine (çiçeklenme, tohum özellikleri gibi) ilişkin bilgi eksikliğini gidermeye yönelik araştırmalar tamamlanmalıdır. Özel olarak, türde veya taksonlarda çiçek kalitesi bakımından farklılıklar ile alandaki farklı ıhlamur taksonu varlığı üzerine çalışmalar yapılabilir.
2.       Çiçek toplayıcılığında mevcut üretim sistemi iyileştirilmeli, daha verimli ve daha kaliteli çiçek üretiminin gerçekleşmesi sağlanmalıdır. Bu kapsamda çiçek bahçesi kurulması seçeneği üzerinde önemle durulmalıdır. 
3.       Bölgede ıhlamur çiçeği üretim potansiyeli dikkate alınarak, OGM tarafından uygun olan ormanlarda “ıhlamur işletme sınıfı” (amenajman planında) ayrılabilir. OGM mevzuatı ve orman işletmeciliği kuralları çerçevesinde işletme sınıfı ayrılmış alanlarda ıhlamur çiçeği üretimine yönelik silvikültürel işlemler planlanabilir.
4.       Yöredeki bal üretimine uygun diğer türler ile ıhlamur balı üretimi birlikte değerlendirilmeli, yöredeki bal üretim potansiyeli iyi değerlendirilmelidir. Bu kapsamda bal üretiminde özellikle ıhlamur polen oranlarının yüksek olduğu bölgelerde baldaki polen oranları ile bölgenin bitkisel dağılımı arasındaki ilişki üzerine bir araştırma (survey) yapılmalıdır.
5.       Bölgedeki ıhlamur ağaçlarında ballı madde salgılayan böceklerin bulunup bulunmadığını tespit etmeye ve ıhlamur salgı balı üretim potansiyelini belirlemeye yönelik çalışma yapılabilir. 
6.       Bölgede yeterli ve standarda uygun (kaliteli) çiçek toplayıcılığı sağlanması halinde; tekniğine uygun kurutma, paketleme ve uçucu yağ çıkarma tesisleri gündeme gelmelidir. Ayrıca yörede bu kapsamda değerlendirilebilecek diğer türler üzerinde de durulmalı, kurulmuş tesislerin daha verimli ve etkin çalışması sağlanmalıdır.
7.       Bölgede/yörede ıhlamur ve diğer ürünler birlikte düşünüldüğünde, yeni işkollarının oluşması ve yeni sanayi tesislerinin kurulmasının sağlanması, devamında bölgenin gelişmesi ve yöre halkının refah seviyesinin yükseltilmesi amacıyla ilgili kurum ve kuruluşların gerekli katkıyı koymaları teşvik edilmelidir.